Κολλιτσίδες. Φυτά λαθρεπιβάτες ή φυτά εφευρέτες;

 (Από τον Μιχάλη Πολίτη) 

Μου έγινε κολλιτσίδα, λέμε για κάποιον ο οποίος μας γίνεται φορτικός. Στην πραγματικότητα με τον όρο κολλιτσίδα αναφερόμαστε στους καρπούς ορισμένων φυτών που χάρη στα περίτεχνα αγκάθια τους καταφέρνουν να γαντζώνονται στα ρούχα μας και να μην ξεκολλάνε από εκεί παρά μόνο μετά από αρκετή προσπάθεια και υπομονή.

Αφορμή γι' αυτό το αφιέρωμα μου έδωσε ένας περίπατος στη φύση, όπου ανακάλυψα επιστρέφοντας πως στα ρούχα μου φώλιαζαν πλήθος διαφορετικοί λαθρεπιβάτες! Πράγματι οι κολλιτσίδες είναι οι διασημότεροι στον κόσμο φυτικοί λαθρεπιβάτες. Στο εξωτερικό γι' αυτά τα φυτά υπάρχει ο όρος "Hitchhiker plants" που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει φυτά "ωτοστοπατζήδες", ωστόσο νομίζω ότι ο όρος λαθρεπιβάτες τους ταιριάζει καλύτερα. Εξ άλλου δεν νομίζω να κουβαλάει κανείς κολιτσίδες στα ρούχα του με τη θέλησή του, έτσι δεν είναι;

Η φύση προίκισε ορισμένα φυτά με ιδιαίτερες ικανότητες για να μπορούν να εξασφαλίσουν την διαιώνιση του είδους τους και τη διασπορά τους. Ο άνεμος είναι ίσως το πιο συνηθισμένο μέσο διασποράς των φυτών που μεταφέρει τους σπόρους τους από την μια περιοχή στην άλλη. Άλλος ένας γνωστός μεταφορέας είναι τα έντομα που κουβαλούν γύρη ή σπόρους σε μεγάλες αποστάσεις, όπως και τα πτηνά που επίσης τρώγοντας διάφορους καρπούς μεταφέρουν τους σπόρους σε αποστάσεις που απέχουν πολύ από τους αρχικούς βιότοπους των φυτών.

Εκείνο όμως πού δεν έχουμε προσέξει όσο θα έπρεπε είναι ότι ορισμένα φυτά δεν βασίζονται σε έντομα ή πουλιά για την μεταφορά των σπόρων τους - προφανώς δεν τους αρέσουν τα αεροπορικά ταξίδια - αλλά χρησιμοποιούν χερσαία ζώα, κυρίως θηλαστικά για να ταξιδέψουν τσάμπα.

Έτσι αρκετά φυτά ανέπτυξαν καρπούς με μηχανισμούς προσκόλλησης (αγκάθια, κλπ) τέτοιους ώστε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για διάφορες εφευρέσεις. Πράγματι η ικανότητα αυτών των καρπών να προσκολλώνται επιδέξια στο δέρμα και τις τρίχες των θηλαστικών είναι αξιοθαύμαστη.

Ας γνωρίσουμε όμως μερικά από αυτά τα φυτά που απαντώνται και στην πατρίδα μας και την ιστορία κάποιων εφευρέσεων που σχετίζονται μ' αυτά τα φυτά

Κολλιτσίδα - Galium aparine, φυτό και καρπός (σε μεγύθυνση)

Κολλιτσίδα -  Galium spurium, Galium aparine, Galium tricornutumΗ κοινή κολλιτσίδα, φυτό ημιαναρριχόμενο, πασίγνωστο ζιζάνιο των αγροτικών καλλιεργειών, φυτό που έχει κάνει το γύρο του κόσμου αρκετές φορές και απαντάται παντού σαν ενδημικό ή σαν εγκλιματισμένο. Οι μικροί σφαιρικοί καρποί του σε μέγεθος φακής κολλάνε πανεύκολα σε δέρμα και τρίχες - θα το έχετε καταλάβει σίγουρα αν τυχόν τις συναντήσετε στο δρόμο σας. Φυτό μπελάς με άλλα λόγια, ωστόσο αν μαζέψετε αρκετούς καρπούς στα ρούχα σας μην τους πετάξετε. Αν τους καβουρδίσετε μπορείτε να έχετε ένα εξαίρετο ρόφημα αντάξιο του καφέ! Βλέπετε η κολιτσίδα είναι συγγενές φυτό με τον αραβικό καφέ μόνο που οι καρποί της περιέχουν λιγότερη καφεΐνη. Όσο για τα φύλλα της, αν μαζευτούν φρέσκα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν σαλάτα.

Αγριομελιτζάνα ή μεγάλη κολλιτσίδα - Xanthium strumarium

Αγριομελιτζάνα ή μεγάλη κολλιτσίδα - Xanthium strumariumΕτήσιο ζιζάνιο (πλατύφυλλο). Απαντάται συχνά στους καλλιεργούμενους αγρούς, σε λαχανόκηπους, αλλά και σε χέρσες περιοχές. Φυτρώνει την άνοιξη. Ο βλαστός του και τα φύλλα του είναι χνουδωτά και μοιάζουν πολύ με της μελιτζάνας. Ανθίζει το καλοκαίρι. Ο καρπός έχει ωοειδές σχήμα, είναι δερματώδης και φέρει αγκάθια στην επιφάνειά του. Έχει την ιδιότητα να κολλά στα ρούχα ή στο τρίχωμα των ζώων και να μεταφέρεται. Τα νεαρά φυτά αγριομελιτζάνας (μέχρι το στάδιο των 3-4 φύλλων) είναι δηλητηριώδη. 

Η πατέντα του Velcro δεν είναι παρά μια αντιγραφή της κολιτσίδας

Η αξιοθαύμαστη εφεύρεση του Velcro
Μια ημέρα το 1948, ένας ερασιτέχνης Ελβετός ορειβάτης και φυσιοδίφης, ο George de Mestral, πήγε έναν περίπατο στη φύση με το σκυλί του σε ένα λιβάδι γεμάτο αγριόχορτα. Γυρνώντας στο σπίτι του πρόσεξε ότι αυτός και ο σκύλος του είχαν γεμίσει κολλιτσίδες. Γεμάτος περιέργεια, ο Mestral πήγε στο μικροσκόπιό του και επιθεώρησε μία από τις πολλές κολλιτσίδες που κολλήθηκαν στα ρούχα του. Είδε τους πολυάριθμους μικρούς γάντζους που επέτρεψαν στους σποροφόρους καρπούς να προσκολληθούν τόσο σταθερά στις μικροσκοπικές θηλιές στο ύφασμα των ρούχων του. Στον Mestral γεννήθηκε μια θαυμάσια ιδέα. Αποφάσισε να σχεδιάσει ένα νέο συνδετήρα ρούχων δύο πλευρών που θα εφάπτονταν η μία με την άλλη. Η υφή της μίας πλευράς θα ήταν τσιγκελωτή όπως στις κολλιτσίδες και η άλλη πλευρά θα ήταν ύφασμα με μαλακίες θηλιές όπως τα ρούχα που φορούσε. Θα ήταν μια διαφορετική εκδοχή του φερμουάρ. Από τις δύο λέξεις velour (μαλακό ύφασμα) και crochet (τσιγκελάκι) γεννήθηκε και το όνομα της νέας εφεύρεσης "Velcro" Η εφεύρεση μετά από πολλές δοκιμές κατοχυρώθηκε σαν ευρεσιτεχνία το 1955 και σήμερα η βιομηχανία Velcro αξίζει δισεκατομμύρια.

http://www.valentine.gr